Η σημασία της διαδραστικής μάθησης στην ειδική αγωγή

Το παράδειγμα του Μουσείου Αφής και η αξία της προσαρμοσμένης διδασκαλίας για όλους

Η διαδραστική μάθηση αποτελεί θεμελιώδη αρχή της σύγχρονης παιδαγωγικής και ειδικής αγωγής, καθώς προάγει την ενεργό συμμετοχή, τη βιωματική εμπλοκή και τη δημιουργία ουσιαστικών συνδέσεων μεταξύ εμπειρίας και γνώσης.

Σύμφωνα με τις θεωρίες της ενσώματης μάθησης (embodied learning) και του κονστρουκτιβισμού, η γνώση δεν μεταδίδεται παθητικά αλλά κατασκευάζεται μέσα από την πράξη, την αλληλεπίδραση και την εμπειρία (Shapiro & Stolz, 2019· Van den Berg et al., 2021).

Διαδραστική και πολυαισθητηριακή προσέγγιση στη μάθηση

Η διαδραστική μάθηση, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της ειδικής αγωγής, στηρίζεται σε πολυαισθητηριακές στρατηγικές που ενεργοποιούν περισσότερες από μία αισθήσεις (βλ. Al-Azawei et al., 2017).

Για τους μαθητές με αναπτυξιακές ή αισθητηριακές διαφοροποιήσεις, η εμπλοκή μέσω της όρασης, της αφής, της ακοής και της κίνησης δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά προϋπόθεση ουσιαστικής πρόσβασης στη γνώση.

Η έρευνα των González-Gómez et al. (2022) δείχνει ότι η ενεργός συμμετοχή και η αλληλεπίδραση με υλικά, αντικείμενα και περιβάλλοντα ενισχύουν τη μνήμη, τη γλωσσική ανάπτυξη και την αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς.

Παράλληλα, η πολυαισθητηριακή διδασκαλία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική για μαθητές με αυτισμό (Howe & Stagg, 2016· Kaur et al., 2020), καθώς προωθεί την επικοινωνία και τη συναισθηματική σύνδεση μέσω βιωματικών εμπειριών.

Το Μουσείο Αφής ως παράδειγμα προσβάσιμης και βιωματικής μάθησης

Η πρόσφατη επίσκεψη των μαθητών του ΚΔΑΠ ΑμεΑ Puzzle στο Μουσείο Αφής αποτελεί ζωντανό παράδειγμα εφαρμογής της διαδραστικής μάθησης.

Το Μουσείο Αφής, σχεδιασμένο με γνώμονα την προσβασιμότητα και την πολυαισθητηριακή εμπειρία, δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να κατανοήσουν την τέχνη και τον πολιτισμό μέσα από την αφή και την εξερεύνηση.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η μάθηση δεν εξαρτάται από τη γλωσσική ικανότητα ή την οπτική πρόσληψη, αλλά απελευθερώνεται μέσω της εμπειρίας.

Για τους μαθητές με αναπηρίες, η αίσθηση του “ανήκειν” σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον χωρίς εμπόδια είναι ισχυρό κίνητρο μάθησης και κοινωνικής ένταξης (Papageorgiou & Efthymiou, 2020).

Η θεωρητική βάση της προσβάσιμης εκπαίδευσης

Η προσβάσιμη και προσαρμοσμένη διδασκαλία βασίζεται στο πλαίσιο του Universal Design for Learning (UDL), όπως αυτό διαμορφώθηκε από το CAST (2018) και έχει ενισχυθεί από πρόσφατες μελέτες (Rao et al., 2021).

Σύμφωνα με το UDL, κάθε παιδί πρέπει να έχει τη δυνατότητα να προσλαμβάνει, εκφράζει και εμπλέκεται στη γνώση μέσα από ποικίλους δρόμους:

• Πολλαπλοί τρόποι πρόσβασης: οπτικά, απτικά, ακουστικά ή κιναισθητικά ερεθίσματα.

• Πολλαπλοί τρόποι δράσης και έκφρασης: επικοινωνία μέσω εικόνων, συμβόλων ή τεχνολογίας υποστήριξης.

• Πολλαπλοί τρόποι εμπλοκής: ενίσχυση του ενδιαφέροντος και της εσωτερικής κινητοποίησης.

Αυτή η προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με τις αρχές της συμπερίληψης και της εκπαιδευτικής ισότητας (UNESCO, 2020), προωθώντας ένα σχολείο που προσαρμόζεται στα παιδιά και όχι το αντίστροφο.

Από τη δραστηριότητα στη μάθηση και από τη θεραπεία στη χαρά

Η εμπειρία του Μουσείου Αφής απέδειξε ότι η μάθηση μπορεί να είναι θεραπευτική, αισθητηριακή και διασκεδαστική ταυτόχρονα.

Κάθε δραστηριότητα, όταν συνδυάζει στόχους γνωστικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς, μετατρέπεται σε πλαίσιο ενδυνάμωσης.

Όπως σημειώνει η μελέτη των Fitzgerald et al. (2022), η ενεργή και συναισθηματικά θετική εμπλοκή των παιδιών με αναπηρίες σε διαδραστικά περιβάλλοντα αυξάνει σημαντικά τη γνωστική απόδοση και τη συμμετοχή τους στην κοινότητα.

Συμπέρασμα

Η διαδραστική μάθηση αποτελεί θεμέλιο μιας ανθρωποκεντρικής ειδικής αγωγής, που βασίζεται στον σεβασμό, την προσβασιμότητα και τη χαρά της ανακάλυψης.

Η επίσκεψη στο Μουσείο Αφής δεν ήταν απλώς μια εκπαιδευτική δραστηριότητα· ήταν μια πράξη συμπερίληψης που αποδεικνύει ότι η γνώση, όταν βιώνεται, ανήκει πραγματικά σε όλους.

Ενδεικτικές Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Al-Azawei, A., Serenelli, F., & Lundqvist, K. (2017). Universal Design for Learning (UDL): A content analysis of peer-reviewed journal papers from 2012 to 2015. Journal of the Scholarship of Teaching and Learning, 17(3), 67–84.

• CAST (2018). Universal Design for Learning Guidelines version 2.2. Wakefield, MA.

• Fitzgerald, H., Stride, A., & Kirby, N. (2022). Inclusive education and embodied learning: Rethinking participation for children with disabilities. International Journal of Inclusive Education, 26(10), 1098–1112.

• González-Gómez, D., et al. (2022). Interactive learning environments and engagement in special education. Frontiers in Psychology, 13, 849130.

• Howe, C., & Stagg, S. (2016). How multisensory learning benefits students with autism. Educational & Child Psychology, 33(2), 30–44.

• Kaur, M., et al. (2020). Multisensory learning interventions for children with autism spectrum disorders: A systematic review. Research in Developmental Disabilities, 96, 103537.

• Papageorgiou, D., & Efthymiou, E. (2020). Accessibility and inclusion in cultural education: Case study of the Tactual Museum of Athens. International Journal of Cultural Policy, 26(5), 642–656.

• Rao, K., Ok, M. W., & Bryant, B. (2021). A review of research on Universal Design for Learning: The need for a new agenda. Educational Review, 73(3), 311–329.

• Shapiro, L., & Stolz, S. A. (2019). Embodied cognition and education: Theoretical considerations. Educational Philosophy and Theory, 51(6), 623–633.

• Van den Berg, M., et al. (2021). Embodied and experiential learning in inclusive education. Teaching and Teacher Education, 102, 103336.

• UNESCO (2020). Towards Inclusion in Education: Status, Trends and Challenges. Paris: UNESCO.