Από τη Φύλαξη στη Συμπερίληψη: Ο Πραγματικός Ρόλος των ΚΔΑΠ ΑμεΑ στην Εκπαίδευση και την Κοινωνική Ζωή

Σε μια εποχή που η έννοια της συμπερίληψης προβάλλεται έντονα στον δημόσιο λόγο, παραμένει επιτακτικό να μετουσιώνεται και στην πράξη. Τα ΚΔΑΠ ΑμεΑ (Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών και Ατόμων με Αναπηρία) δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως δομές φύλαξης. Αντιθέτως, ο ρόλος τους είναι ουσιαστικός και πολυδιάστατος: αποτελούν τη φυσική συνέχεια της ειδικής αγωγής και της θεραπείας, λειτουργώντας ως πεδία καθημερινής μάθησης, ενδυνάμωσης και κοινωνικής ένταξης.

Ως ειδική παιδαγωγός και υπεύθυνη των δομών Puzzle ΚΔΑΠ ΑμεΑ και του κέντρου ειδικών θεραπειών “Φάσμα Ανάπτυξης”, έχω την εμπειρία να παρατηρώ καθημερινά την ανάγκη των παιδιών και των ενηλίκων με αναπηρία για εκπαίδευση και υποστήριξη πέρα από τα στενά όρια του σχολείου ή της θεραπευτικής παρέμβασης. Οι δομές δημιουργικής απασχόλησης καλούνται να καλύψουν αυτό το κενό, προσφέροντας ευκαιρίες γενίκευσης δεξιοτήτων, καλλιέργειας αυτονομίας και υποστήριξης της κοινωνικο-συναισθηματικής ανάπτυξης.

Η δημιουργική απασχόληση με θεραπευτικό χαρακτήρα – και όχι απλώς ψυχαγωγία – μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τους στόχους των Εξατομικευμένων Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. Η λειτουργική και επαναληπτική μάθηση μέσα σε καθημερινά περιβάλλοντα αποτελεί κομβικό παράγοντα για τη διατήρηση και τη γενίκευση δεξιοτήτων (Brown et al., 2021· D’Alessio et al., 2022). Δεν μιλάμε για απλή απασχόληση, αλλά για συμμετοχή με σκοπό, ρόλους και στόχους.

Σε αυτό το πλαίσιο, στο Puzzle ΚΔΑΠ ΑμεΑ επιλέγουμε να ενισχύουμε την έννοια της δημιουργικής απασχόλησης μέσα από μια επιστημονικά τεκμηριωμένη και παιδαγωγικά καθοδηγούμενη προσέγγιση, με στόχο όχι απλώς την απασχόληση αλλά την εξέλιξη. Τα προγράμματά μας σχεδιάζονται και υλοποιούνται από διεπιστημονική ομάδα και βασίζονται σε μοντέλα όπως το SCERTS, η Total Communication, οι οπτικές στρατηγικές (TEACCH) και η καθολική σχεδίαση για μάθηση (UDL). Οι προσεγγίσεις αυτές εφαρμόζονται αποκλειστικά στις δικές μας δομές, καθώς επιδιώκουμε η παρέμβαση να είναι εξατομικευμένη, μετρήσιμη και σταθερά συνδεδεμένη με τους εκπαιδευτικούς και θεραπευτικούς στόχους κάθε ατόμου. Πιστεύουμε ότι η δημιουργική απασχόληση μπορεί και πρέπει να λειτουργεί ως μοχλός γενίκευσης και ενίσχυσης της ανεξαρτησίας, όχι ως μια άνευρη δραστηριότητα χωρίς συνέχεια ή σκοπό.

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (CRPD, 2006) κατοχυρώνει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην εκπαίδευση, την προσβασιμότητα, τη συμμετοχή στην κοινότητα και την ανεξάρτητη διαβίωση. Η UNICEF τονίζει σε επανειλημμένες εκθέσεις της ότι η πρόσβαση σε ποιοτικά και εξατομικευμένα προγράμματα απασχόλησης και εκπαίδευσης είναι θεμελιώδες στοιχείο για την ανάπτυξη, την ψυχική υγεία και την ένταξη των παιδιών με αναπηρία (UNICEF, 2022).

Παράλληλα, η ενίσχυση των ΚΔΑΠ ΑμεΑ δεν αποτελεί μόνο ηθική ή παιδαγωγική επιλογή, αλλά και οικονομικά αποδοτική πολιτική. Η επένδυση σε δομές πρόληψης και καθημερινής υποστήριξης μειώνει το κόστος μακροχρόνιας φροντίδας και αποσυμφορεί το σύστημα πρόνοιας. Έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο δείχνουν ότι η υποστήριξη της ανεξαρτησίας μέσω κοινοτικών προγραμμάτων είναι πιο αποτελεσματική και οικονομικά βιώσιμη από τον ιδρυματισμό (Walsh et al., 2020). Οι συμμετέχοντες σε δομές καθημερινής απασχόλησης εμφανίζουν μεγαλύτερη συναισθηματική σταθερότητα, λιγότερες συμπεριφορικές δυσκολίες και αυξημένο αίσθημα προσωπικής αξίας (McConkey & Gent, 2023).

Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε τα ΚΔΑΠ ΑμεΑ ως αποθήκες χρόνου. Είναι χώροι μάθησης, εξέλιξης και αξιοπρέπειας. Οφείλουμε ως κοινωνία και πολιτεία να τα αναγνωρίσουμε ως αναπόσπαστο κομμάτι του φάσματος της ειδικής αγωγής και της αποκατάστασης, και να επενδύσουμε στη στελέχωση, στην εποπτεία, στην κατάρτιση και στη μακροπρόθεσμη στρατηγική τους ανάπτυξη.

Η δημιουργική απασχόληση στα ΚΔΑΠ ΑμεΑ, όταν σχεδιάζεται με φροντίδα και επιστημονική τεκμηρίωση, δεν «γεμίζει τον χρόνο». Χτίζει δεξιότητες, σχέσεις, ταυτότητα και, τελικά, ζωή με δυνατότητες.

Αικατερίνη Κυριακίδη Turnbull

Ειδική Παιδαγωγός, BSW, MASEN, NPQSL, QTLS, SOS feeding therapy, Sensory needs practitioner and SENCo

Βιβλιογραφία

• Brown, F. J., Schwab, S., & Soland, J. (2021).

  Inclusive education and the role of non-formal environments in generalising skills. European Journal of Special Needs Education, 36(4), 512–526.

• D’Alessio, S., Watkins, A., & Donnelly, V. (2022). Education and Disability: Analysis of Inclusive Practice. Routledge.

• McConkey, R., & Gent, C. (2023). Improving quality of life through structured community programmes for young people with disabilities. Disability & Society, 38(2), 203–220.

• Walsh, P. N., Emerson, E., Lobb, C., Hatton, C., Bradley, V., & Moseley, C. (2020). Supported community-based services are more cost-effective than institutional care: Evidence from Europe. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 17(1), 23–34.

• UNICEF (2022). Reimagining Education for Children with Disabilities. https://www.unicef.org/reports/reimagining-education

• United Nations (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD). https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html